Mur pruski a szachulec. Domy szachulcowe - cechy, zalety, wady

Szachulec i mur pruski to piękna tradycyjna zabudowa, którą można spotkać na Pomorzu Gdańskim, w Sudetach i na południu kraju. Pierwsze budynki szachulcowe powstały już w średniowieczu. Obecnie urocze domy w drewnianą kratę powracają do łask, a różnice między szachulcem i murem pruskim znane są już tylko nielicznym. Sprawdź, czym różni się zabudowa szachulcowa od muru pruskiego, jaka jest konstrukcja ścian w obu typach budynków oraz jak wyglądają współczesne domy z szachulcem i murem pruskim.

Szachulec i mur pruski powracają do łask, wraz z modą na klimatyczne domy szkieletowe inwestorzy coraz częściej sięgają po stare sprawdzone techniki. Tradycyjne domy szkieletowe są nie tylko efektowne, ale też ekologiczne i ciepłe. Urocza elewacja w drewnianą kratę kusi możliwością stworzenia klimatycznej i indywidualnej elewacji.

Co to jest szachulec?

Szachulec to jest typ zabudowy szkieletowej, w której drewniane elementy konstrukcyjne zdobią elewację i nadają wyjątkowy wygląd całemu budynkowi. Szachulec to jest typ ściany z drewnianą ramą z bali konstrukcyjnych wypełnionych gliną i słomą lub gliną i trzciną. Nazwa ścian pochodzi od dawnego nazewnictwa bala, z którego powstaje konstrukcja budynku. Wówczas bal był określany mianem szachulca. Najczęściej spotykane kratowania, czyli widoczna część szkieletu ściany, przybierają kształt kwadratów, prostokątów i trójkątów. Deskowanie w tradycyjnych domach szachulcowych jest pomalowane na kolor kontrastując z elewacją.

Co to jest mur pruski?

Mur pruski na pierwszy rzut oka do złudzenia przypomina szachulec, gdyż oglądając dom z drewnianym okratowaniem i otynkowaną ścianą od zewnątrz trudno jest zobaczyć, co kryje się pod warstwą zaprawy tynkowej. Różnica między szachulcem a murem pruskim polega na wypełnieniu drewnianego szkieletu ściany. W zabudowie z murem pruskim wypełnieniem drewnianego szkieletu jest cegła, najczęściej czerwona. Problem w odróżnieniu obu typów budynku powstał wówczas, kiedy mury pruskie zaczęto tynkować, schowane cegły trudno dostrzec w dobrze utrzymanych domach podobnie jak słomę w zabudowie szachulcowej.

Cechy charakterystyczne domów szachulcowych

Tradycyjne domy szachulcowe charakteryzują następujące elementy:

• widoczne na elewacji deskowanie w kontrastującym kolorze np. ciemne deskowanie i jasna elewacja lub odwrotnie. Zdarza się również że kratownica jest pomalowana lub otynkowana wraz ze ścianą i niewidoczna gołym okiem;
• małe okna i drzwi również w innym kolorze niż elewacja, najczęściej ramy okien i drzwi mają kolor kratowania lub zupełnie kontrastujący ze wszystkimi elementami;
• strzecha - w tradycyjnych domach szachulcowych dach był pokryty strzechą, gontem lub stylową dachówką;
• kamienny cokół - z kamienia narzutowego lub cegły, który chroni gliniane ściany przed nasiąkaniem wodą.

W tradycyjnych domach szachulcowych deskowanie, czyli drewniana kratka bardzo często występowała nie tylko na elewacji, ale też wewnątrz domu pięknie komponując się z innym elementami konstrukcyjnym takimi jak deski podsufitowe i drewniane podpory.

Elementy konstrukcyjne występujące w zabudowie szachulcowej są bardzo podobne do stosowanych obecnie podczas budowy domów z bali czy szkieletowych.

Należą do nich:

• podwalina, czyli długa belka oparta na fundamentach i stabilizująca cały budynek;
• oczep - belka, której zadaniem jest odciążenie krokwi dachowych i belek dachowych. Oczep występuje w najwyższej części ściany i stanowi jej zakończenie;
• słupy nośne, które łączą podwalinę i oczep tworząc właściwą konstrukcję budynku. Słupy nośne w zabudowie szachulcowej pełnią funkcję ścian nośnych w domach budowanych na bazie betonu i cegieł czy pustaków;
• zastrzały i rygle to elementy, które stabilizujące budynek.

Zabudowa szachulcowa cieszyła się kiedyś dużą popularnością, ze względu na niski koszt materiałów budowlanych oraz nieskomplikowany proces budowy. Najważniejszym etapem takiej budowy jest szkielet budynku, który jest łączony za pomocą drewnianych gwoździ. Wypełnienie ścian można wykonać samodzielnie z tanich i ogólnie dostępnych materiałów.

Materiały budowlane niezbędne do budowy domu szachulcowego

Drewniane belki są dębowe lub z modrzewia, choć można też spotkać domy, których konstrukcję wzniesiono z sosny, czego nie polecamy. Jest to jeden z najsłabszych gatunków drewna, który w przypadku dużego metrażu może się nie sprawdzić. Biorąc pod uwagę koszt pozostałych materiałów budowlanych, na belkach nie warto oszczędzać i wykonać szkielet wraz z deskowaniem domu z porządnego drewna dębowego. W tradycyjnych domach szachulcowych deskowanie smarowano smołą lub dziegciem, które nadawały kratownicy ciemny kolor. Obecnie drewniana ściana szachulcowa jest impregnowana, dzięki czemu kratownica może mieć barwę naturalnego drewna lub być pokryta impregnatem w wybranym kolorze.

Wypełnienie pustych przestrzeni między belkami to specjalna mieszanka z gliny, piasku, sieczki, wiórów lub trocin, dodatkowo glina jest wzmocniona specjalnie plecioną lub wiązaną trzciną, wikliną lub listwami, w celu wzmocnienia i ustabilizowania konstrukcji. Dwa pierwsze wzmocnienia zastosowane gęsto w ścianie są doskonałym izolatorem termicznym, dzięki czemu zimą w domu jest cieplej, a latem budynek mniej się nagrzewa. Ciekawostką jest natomiast, że kiedyś zamiast sieczki stosowano również odchody krów oraz twaróg, który dzięki zawartości kazeiny doskonale wiązał glinianą mieszankę.

Współczesne domy szachulcowe - informacje

Współczesne domy szachulcowe powstają w bardzo podobny sposób jak tradycyjne, głównym materiałem jest glina ze słomą i trzciną, a także naturalne drewno. Konstrukcja domów na przestrzeni lat pozostała niezmienna. Szkielet jest nieznacznie zmodyfikowany w przypadku domów szachulcowych parterowych z mniej spadzistym dachem lub ozdobionych lukarną.

Wiele współczesnych domów szachulcowych traci swój dawny urok poprzez zastąpienie słomy styropianem oraz zastąpienie strzechy czy gontu blachodachówkę.

Czy warto kupić dom szachulcowy do remontu?

Stary dom szachulcowy to łakomy kąsek dla miłośników domów z duszą. Jednak przed zakupem takiego budynku warto przemyśleć, czy tego typu zabudowa to chwilowy kaprys, czy też wieloletnie marzenie, które wreszcie mamy szansę ziścić. Przed podjęciem decyzji należy sprawdzić, w jakim stanie technicznym jest budynek, nie obejdzie się więc bez pomocy inspektora budowlanego, który powinien sprawdzić stan szkieletu. Warto również upewnić się, czy dom jest na liście zabytków, jeśli tak to wszystkie kwestie związane z remontem, renowacją elewacji, ewentualnymi przeróbkami i doborem materiałów budowlanych będzie trzeba uzgadniać z konserwatorem zabytków.

Jak wyremontować szachulcową ścianę?

Zakładając optymistyczny wariant, ścianę typu szachulec możemy samodzielnie wyremontować, przy czym w przypadku domów zabytkowych używając materiałów takich jak podczas budowy budynku. Drewnianą kratownicę można spróbować odnowić, czasem konieczna jest też wymiana bali. W tym wypadku również w domach znajdujących się pod nadzorem konserwatora zabytków drewno powinno być stylizowane na stare, czyli specjalnie postarzane lub używane, ale dobrym stanie. W domach młodszych możemy zamontować kratownicę z nowego drewna i w zależności od upodobań estetycznych zdecydować czy chcemy ją przyciemnić, czy też pozostawić w kolorze naturalnego drewna.

Jak uzupełnić ubytki w ścianie szachulcowej?

Popękana glina, wystająca słoma lub trzcina ze ścian i puste przestrzenie w ścianach to główny problem starych domów z szachulcem. W takiej sytuacji można uzupełnić ubytki gliny, w przypadku zupełnie zniszczonego wypełnienia można zastosować specjalny tynk, który doskonale imituje gliniane ściany i ocieplić dom od wewnątrz. W dużych pomieszczeniach nie powinno być problemu z wygospodarowaniem kilkunastu centymetrów na betonowy bloczek, styropian i płyty gliniane, które warto zamontować zamiast płyt G-K. Jest to rozwiązanie najczęściej stosowane przez osoby, które kupiły dom szachulcowy do remontu. Dzięki ociepleniu od wewnątrz, w budynku jest ciepło, a gliniane płyty wyglądają jak oryginalne. Miłośnicy klasycznych rozwiązań w bardzo zniszczonych budynkach szachulcowych będą musieli nie tylko uzupełnić brakująca glinę w ścianach, ale też wypełnienie. W tym wypadku warto pokusić się o oderwanie większego kawałka ściany i sprawdzenie co się w niej znajduje. Najczęściej dorobienie wypełnienia nie jest kłopotliwe, ponieważ wszystkie materiały stosowane kiedyś do budowy domów szachulcowych są dostępne do dzisiaj np. u miejscowych rolników.

Konserwacja szkieletu szachulcowego

Po wyjęciu wypełnienia ścian pozostaje puste drewniane rusztowanie, jest to dobry czas na dokładną renowację bali (szachulców). Warto wyczyścić belki i je zaimpregnować.

Wykonanie tej czynności to dwie korzyści:

• po pierwsze dom będzie, wyglądał estetycznie;
• a po drugie zaimpregnowane deski przetrwają kolejnych kilkadziesiąt lat bez konieczności wymiany.

Zalety domów szachulcowych

• Oryginalna i rzadko spotykana elewacja.
• Budynek powstaje z ekologicznych naturalnych materiałów.
• Stary dom szachulcowy to dom z duszą.
• Budowa domu szachulcowego to niższy koszt niż budynku z cegieł czy pustaków, a większość prac można wykonać samodzielnie.
• Domy wykonane według tradycyjnej metody są trwałe.
• Możliwość wymiany wypełnienia ścian, kiedy zostaną nadgryzione zębem czasu.

Wady domów szachulcowych

• Mało światła dziennego wewnątrz budynku - małe okna sprawiają, że w domach szachulcowych jest ciemniej niż w tradycyjnych. Natomiast niewielkie otwory sprawiają wrażenie jeszcze mniejszych na tle dużej kratownicy.
• Remont z niespodziankami - w przypadku starych domów do remontu kupujący nie ma pełnego obrazu, jak taka budowla została wzniesiona. Nie wiadomo czy wszystkie ściany wymagają nowego wypełnienia, czy tylko część. Zdarza się również, że ściany są wypełnione w różnych częściach domu różnymi materiałami, co może oznaczać różne parametry termoizolacyjne.
• Kosztowna renowacja domów zabytkowych - w starych domach szachulcowych, w których konieczna jest wymiana części szkieletu, a także całego wypełnienia ścian, koszt remontu może być porównywalny z kosztem budowy nowego domu.
• Dom szachulcowy nie wszędzie dobrze się prezentuje, postawienie takiego domu na nowoczesnym osiedlu pośród industrialnych domów nie będzie dobrym wyborem. Prawda jest taka, że domy szachulcowe doskonale się prezentują na wsiach, a także w miastach, ale tylko pośród innych szachulcowych zabudowań.

Domy szachulcowe mają swoich zwolenników i przeciwników. Od kilku lat obserwujemy modę na domy szkieletowe, część z nich jest budowana jak tradycyjne domy szachulcowe. Zwolennicy tej techniki twierdzą, że glina i słoma to jeden z najlepszych izolatorów termicznych, a domy te są zdrowe i panuje w nich wyjątkowy klimat. Niektórzy rezygnują z widocznej kratownicy, ale decydując się na dom szkieletowy, wybierają jako wypełnienie ścian nie cegłę a właśnie glinę i specjalnie przygotowane słomiane bloczki.