Czym jest lukarna dachowa (gibel)? Rodzaje, budowa, zalety i wady lukarny

Lukarna to element architektoniczny, który po raz pierwszy pojawił się architekturze gotyckiej i pozostał z nami w nieco zmienionej formie do dzisiaj. Urokliwa niewielka nadbudówka doskonale doświetla poddasze i sprawia, że dach budynku zyskuje bajkowy charakter. Sprawdź, czym różni się gotycka lukarna od współczesnego gibla? Kiedy warto zmienić okno dachowe na modną lukarnę oraz jakie są wady i zalety takiego rozwiązania.

Lukarna to jeden z najbardziej uroczych elementów architektonicznych, dzięki któremu zwyczajne prostokątne i kwadratowe domy zyskują niezwykły kształt. Gibel, czyli popularna do dzisiaj lukarna jest bardziej praktyczna niż okno dachowe, dodatkowo wzbogaca kształt dachu. Prawidłowo usytuowana równie dobrze doświetla poddasze, jak okna dachowe. Po raz pierwszy lukarna pojawiła się we francuskiej architekturze gotyckiej, dzięki wyjątkowym efektom wizualnym i dużej funkcjonalności lukarna w nieco zmienionej formie przetrwała do dzisiaj. Zobacz jak ją zbudować w istniejącym dachu oraz na należy zwrócić uwagę podczas projektowania tej nadbudówki.

Co to jest lukarna dachowa (gibel)?

Lukarna to niewielka nadbudówka na spadzistym dachu, która doświetla poddasze. Lukarna to jest element architektoniczny, który powstał we francuskiej architekturze gotyckiej. Pierwotnie lukarna zdobiła elewacje francuskich pałaców - cała nadbudówka i pokrywający ją dach miały bardzo ozdobny charakter. Francuski gibel bardzo często był zdobiony płaskorzeźbami oraz zadaszeniem o fantazyjnym kształcie. W XIX wieku lukarna była już popularna w całej Europie i zdobiła większość przedwojennych kamienic, czyniąc z poddasza powierzchnię mieszkalną. Gibel w pierwotnym wydaniu pokryty był dwu-, trzy-, a nawet czterospadowym dachem i występował na frontowej ścianie budynku z dala od narożników. Pięknie zdobione lukarny na przedwojennych kamienicach można podziwiać do dzisiaj. Współczesna lukarna jest najczęściej prostą nadbudówką z płaskim lub dwuspadowym dachem i coraz częściej pojawia się na narożnikach budynków, będąc przedłużeniem ścian nośnych. Lukarna składa się z kilku stałych elementów: ściany boczne (wychodzące z dachu) z oknem od frontu, nowoczesna lukarna narożna bardzo często nie posiada ścian, lecz okna narożne od podłogi po sufit, osobny dach dwu-, trójspadowy lub płaski. We współczesnej architekturze największą popularnością cieszy się:

• lukarna drewniana, której szkielet powstaje z desek i wodoodpornej sklejki;
• lukarna murowana lub żelbetowa, to rozwiązanie najczęściej stosowane w przypadku dużej nadbudówki;
• lukarna szklana, która powstaje na narożnych ścianach nowoczesnych budynków i jest montowana z okien narożnych.

Lukarna - czy warto inwestować w nadbudówkę dachową z oknem?

Lukarna ma tyle zwolenników co przeciwników, dawne lukarny zachwycają i przyciągają spojrzenia - to znak rozpoznawczy przedwojennych dworów i pałaców. Dawna i współczesna lukarna to połączenie walorów estetycznych z funkcjonalnością. Obecnie gibel można zastąpić, chociażby oknem dachowym czy bawolim okiem, które są znacznie tańszym rozwiązaniem. Duży wybór możliwości doświetlenia poddasza sprawia, że część osób wybiera inne rozwiązania konstrukcyjne, podkreślając, że lukarna to spory dodatkowy wydatek, który jest niewspółmiernie duży do korzyści. Ponadto funkcjonalna lukarna powinna być odpowiednio usytuowana, żeby dobrze oświetlać pomieszczenie na poddaszu, co nie zawsze idzie w parze z konstrukcją budynku. Wiele osób zwraca uwagę na koszt właściwego ocieplenia lukarny oraz samego zadaszenia, odwodnienia i obróbki blacharskiej.

Lukarna to niewątpliwa ozdoba dachu, która dom typu stodoła może przeobrazić w gustowny dworek. Jeśli zainwestujemy w ozdobną lukarnę, chociażby taką, jaką można spotkać na starych przedwojennych kamienicach, budynek zyska niebywały urok. Coraz więcej osób podczas wymiany dachu decyduje się na adaptację poddasza - jest to doskonała okazja na budowę gibla. Poniżej podpowiadamy, kiedy warto zdecydować się na lukarnę oraz jak zbudować kibel w istniejącym domu.

Lukarna - rodzaje. Jaki gibel wybrać?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jaki wzór czy projekt lukarny jest najmodniejszy. Decydując się budowę gibla, należy pamiętać, że jest to element architektoniczny, który w bardzo dużym stopniu wpływa na kształt dachu i wygląd całego budynku. Dobór odpowiedniego wzoru i projektu lukarny powinien być zatem dopasowany do indywidualnych cech budynku oraz naszych oczekiwań co do wyglądu budynku.

W domach typu stodoła, czyli najpopularniejszych obecnie projektach domów mamy kilka możliwości:

• Jeśli chcemy, żeby zwyczajny dach zyskał bardziej dystyngowany charakter, można pokusić się o budowę lukarny z falistą fasadą lub ozdobionej płaskorzeźbą.
• Druga możliwość to lukarna z dwoma ściankami i portfenetrem lub oknem w klasycznej wysokości oraz dwu-, lub trójspadowym dachem. Takie nadbudówki sprawią, że zwyczajna i prosta w formie stodoła zmienia się w niewielki gustowny pałac.
• Lukarna z dachem pulpitowym, czyli płaskim to jedno z najtańszych rozwiązań, które funkcjonalnością dorównuje tradycyjnym oknom montowanym w ścianach.
• W nowoczesnych minimalistycznych domach, w których głównym materiałem budowlanym jest szkło, doskonałym pomysłem jest szklana narożna lukarna. Taka nadbudówka idealnie wtapia się w prostą bryłę budynku, jednocześnie doświetlając poddasze.
• Lukarna z balkonem to kolejna propozycja. Ten rodzaj lukarny przypomina kształtem i konstrukcją wykusz, jednak "wyrasta" z połaci dachowej, dlatego nadbudówkę określamy mianem gibla z balkonem. Lukarna z balkonem wiąże się z koniecznością budowy filarów, podtrzymujących balkon. Taka nadbudówka najlepiej prezentuje się w centralnej części poddasza, tuż nad drzwiami wejściowymi, wówczas cały dom zyskuje nową fasadę. Ten rodzaj lukarny sprawi, że prostokątny dom jedno lub dwuspadowym dachem zamieni się z niemodnej kostki z lat 70 ubiegłego stulecia w gustowny i stylowy dom z filarami.

Czy pojedyncza lukarna doświetli poddasze?

Wszystko zależy od wielkości konstrukcji oraz od tego ile pomieszczeń znajduje się na poddaszu. W przypadku adaptacji tylko części poddasza, na którym powstanie jedna otwarta przestrzeń wystarczy jedna duża lukarna zajmująca większą część połaci dachowej. Doświetlenie pomieszczenia wymaga zastosowania dużego okna, od sufitu aż po podłogę, przez które będzie wpadać maksymalnie dużo światła. Kolejna kwestia to usytuowanie nadbudówki, lukarna w prawidłowym miejscu będzie oświetlać całe pomieszczenie, źle usytuowana tylko część, lub uzyskamy efekt tunelu, a powierzchnia po bokach lukarny i pod skosami pozostanie ciemna. Decydując się na budowę gibla, warto zasięgnąć rady fachowca, który nie tylko wskaże najlepszą lokalizację nadbudówki, ale też pomoże określić optymalny rozmiar nadbudówki, żeby wpadające przez nią światło dzienne mogło oświetlić całe pomieszczenie.

Wiele osób decyduje się na budowę kilku małych gibli rozmieszczonych w różnych częściach połaci dachowej. Niestety, takie rozwiązanie nie jest dobre, ponieważ mała lukarna najczęściej doświetla tylko tę część pomieszczenia, która znajduje się w prostej linii od otworu, więc efekt tunelu jest prawie pewny. Ponadto blisko siebie umiejscowione lukarny mogą sprawić, że na dachu będzie zalegać śnieg, co znacznie wpływa na obciążenie poszycia i może naruszyć konstrukcję dachową, a woda z topniejącego śniegu może zalewać poddasze.

Jak zbudować lukarnę w istniejącym dachu?

Duża lukarna - nadbudowa w istniejącym budynku
Budowa lukarny w istniejącym dachu jest możliwa, jednak w przypadku lukarny o dużej powierzchni konieczna będzie częściowa zmiana konstrukcji dachu. Wówczas w zależności od rozmiaru nadbudówki należy przeciąć dwie lub trzy krokwie, natomiast krokwie znajdujące się przy krawędziach - tak zwane krawędziowe - wzmacniamy, w tym celu ich ilość należy podwoić. W przypadku dużej lukarny warto zdecydować się na dwu lub trójspadowy dach. Jest to droższe rozwiązanie, ale efekt nieporównywalnie lepszy niż w przypadku lukarny z płaskim lub jednospadzistym dachem. Izolacja i wentylacja nadbudówki jest bardzo ważna. Dlatego dach nadbudówki należy ocieplić metodą, którą ocieplono zadaszenie całego budynku. Bardzo ważną rolę odgrywa również folia paro- i wiatroizolacyjna. Pamiętajmy, że dach lukarny powinien być równie profesjonalnie ocieplony, jak ten nad całym budynkiem.

Mała i średnia - lukarna nadbudowa w istniejącym budynku
Budowa małej lub średniej lukarny w istniejącym domu jest mniej problematyczna. Drewnianą konstrukcję lukarny mocujemy na krokwiach. Umiejętnie zaprojektowana mała nadbudówka powinna się zmieścić bez ingerencji w dotychczasową konstrukcję dachu. Jednak podczas projektowania i budowy lukarny nie należy się sugerować tym faktem. Głównym zadaniem jest doświetlenie poddasza - niestety, przez mały gibel wpada też mało światła i trzeba dobudować więcej niż jedną lukarnę, a to dodatkowy koszt. Małe nadbudówki na dachu najczęściej pełnią funkcję ozdobną. Niewielka lukarna jest funkcjonalna tylko wówczas jeśli poddasze podzielono na kilka mniejszych pomieszczeń, ale wówczas konieczne jest zastosowanie lukarny lub okna dachowego w każdym z pomieszczeń.

Jak zbudować lukarnę? - Budowa drewnianej i murowanej konstrukcji gibla

Drewniana lukarna w całości powstaje z drewna, konstrukcję takiej nadbudówki można wzmocnić (ustabilizować) wodoodporną sklejką. Budowę lukarn należy wykonać w następującej kolejności:

1. Wykonanie ramy frontowej, czyli szkieletu lukarny, którą następnie należy zamontować na krokwiach i łatach;
2. Zbudowanie konstrukcji dachu, której montaż przebiega różnie w zależności od rodzaju dachu.:
   • płaski, jednospadowy dach jest wspierany na krokwiach dachu oraz na górnej belce szkieletu;
   • dach dwu- i więcej spadowy podparty jest na poziomej belce podpierającej krokwie, którą fachowo nazywamy kalenicową oraz na płatwiach, które mocujemy do krokwi dachowych oraz szkieletu lukarny (rama frontowa);
3. Pokrycie dachu, które najlepiej jest wykonać z materiału wykorzystanego na dach główny. Spójny materiał sprawi, że nadbudówka wtopi się w budynek i nie będzie kontrastować z resztą dachu;
4. Montaż okna - gdy frontowa rama i otwór na okno są już gotowe - kolejnym krokiem jest montaż okna;
5. Budowa szkieletu pomocniczego po bokach lukarny. Szkielet wykonujemy z drewnianych słupów, które powinny być montowane w równych odstępach co 50 lub co 60 cm (w zależności od wielkości nadbudówki). Słupy mocujemy między krokwiami dachowymi a płatwiami lukarny;
6. Montaż membrany dachowej - membranę mocujemy na słupach;
7. Montaż kontrłaty i łaty, czyli tworzymy coś w rodzaju kratownicy nad membraną. Kontrłaty montujemy pionowo, a łaty poziomo, przy czym łaty można zamienić na wodoodporną sklejkę, płytę OSB lub inny drewnopodobny materiał;
8. Izolacja ścian - w Polsce nadal wiele osób rezygnuje z tego rozwiązania, ale przypadku nadbudowy typu lukarna warto zastosować membranę taką jak na dachu, którą montujemy pomiędzy deskami lub płytą OSB a styropianem;
9. Ocieplenie ścianek - ocieplając lukarnę warto zwrócić szczególną uwagę na wszelkie zakamarki, których nie brakuje szczególnie w przypadku nadbudówki o fantazyjnym kształcie. Największy problem może sprawiać przestrzeń tuż przy łączeniu ścian lukarny z dachem. W tym wypadku warto zastanowić się nad grafitowym styropianem, który ma lepsze właściwości termiczne i można kupić cieńszą płytę, która zmieści w każdym zakamarku. Ocieplając gibel należy pamiętać, że wszelkie szczeliny i braki w ociepleniu to mostki cieplne, przez które będzie uciekać zimą ciepło z poddasza;
10. Tynkowanie ścian zewnętrznych - na zamocowany styropian zaciągamy klej, po wyschnięciu ściany wykańczamy według uznania farba gładką lub strukturalną. Zamiast tynku można również wykończyć ściany lukarny deską elewacyjną, kamieniem lub innym materiałem.

Lukarna murowana, czyli gibel z murowana frontową ścianą jest najczęściej przedłużeniem istniejącej już ściany, którą w tym wypadku "wyprowadzamy" ponad połać dachu. Niektórzy inwestorzy decydują się na budowę lukarny z żelbetowych płyt, jest to szybkie rozwiązanie. Taka nadbudówka waży zdecydowanie więcej niż drewniana i należy zasięgnąć opinii inspektora budowlanego, który sprawdzi, czy istniejąca konstrukcja dachu wytrzyma takie obciążenie. Lukarna murowana na istniejącym już dachu jest rzadko stosowana, najczęściej tylko w przypadku naprawdę dużego metrażu nadbudówki. Ten rodzaj nadbudówki jest natomiast często spotykany w domach, w których lukarna powstaje podczas budowy domu.

Lukarna - odwodnienie i obróbki blacharskie

Odwodnienie lukarny jest równie ważnym etapem, jak wznoszenie nadbudówki. Jest to bardzo kosztowny etap, dzięki któremu unikniemy problemów związanych z zalegającym śniegiem i przeciekaniem dachu. Pierwszym krokiem jest dokładnie uszczelnienie łączenia lukarny z dachem właściwym. Kolejna kwestia to obróbki blacharskie, które w optymalnej wersji są wysunięte na około 30 cm i nie mniej niż 20 cm w przypadku zagiętych krawędzi do góry. Rynny to kolejny bardzo ważny element nadbudówki. Mimo, że lukarna to niewielka w stosunku do dachu właściwego konstrukcja, stosujemy szerokie rynny, po których swobodnie będzie spadał śnieg i ulewny deszcz. W tym wypadku również nie warto szukać oszczędności, gdyż naprawa przeciekającego dachu będzie droższa niż zakupu kilku dodatkowych rynien. Montując runny należy je poprowadzić w taki sposób, aby spływająca woda była maksymalnie oddalona od ścianek bocznych nadbudówki. Dobrym sposobem jest montaż kabli grzejnych wokół lukarny, które sprawią, że śnieg pod wpływem ciepła będzie się na bieżąco topił i spływał. W ten sposób unikniemy nadmiernego obciążenia dachu i ewentualnych przecieków w miejscu łączenia ścianek lukarny z dachem budynku.

Wykończenie lukarny wewnątrz

Dach i ścianki lukarny od wewnątrz ocieplamy wełną mineralną, na którą potem montujemy folię o właściwościach paroizolacyjnych. Ostatnim, krokiem jest montaż płyt G-K i lukarna gotowa. Wystarczy tylko zaszpachlować łączenie płyt, dotrzeć i pomalować, po uprzednim zagruntowaniu płyt.

Lukarna wady i zalety

Lukarna, podobnie jak każde rozwiązanie architektoniczne, ma swoje wady i zalety.

Do zalet niewątpliwie można zaliczyć:

• Możliwość adaptacji poddasza na powierzchnię mieszkalną - poddasze z lukarną może być równie funkcjonalne, jak piętro z płaskim dachem;
• Możliwość doświetlenia poddasza - brak naturalnego światła dyskryminuje strych jako powierzchnię mieszkalną;
• Estetyka - lukarna dodaje uroku każdemu budynkowi, jest bardziej atrakcyjna wizualnie niż klasyczne okno dachowe a równie funkcjonalna.

• Wysoki koszt nadbudówki, związany z budową oddzielnego dachu i montażem odwodnienia, blacharki dachowej, izolacji i ocieplenia;
• Efekt świetlnego tunelu, który powstaje w pomieszczeniu w przypadku niewielkich, wąskich i źle przemyślanych nadbudówek.